ARVANITET : GRATE E SHQIPERISE , DASHNORET E GREQISE
Shkruan Abedin Rakipi
Rreziku qe i kanoset popullit shqiptar nga afrimi meGreqine dhe kulturen arvanite dhe roli urre lidhese ityre.
Lidhja e Prizrenit e krijuar ne 10 qershor 1878 ndershume qellime qe kishte dy ishin ato te rruajtjes se integralitetit te tokave shqiptare pas traktatit teShen Stefanit dhe pengimin e aneksimit te tokaveshqiptare Serbise , Malit te Zi dhe Bullgarise, dhefitimi i nje autonomie te shqiperise brendaperandorise osmane. Ky qellim ishte nje marreveshje efshehte e bere mes disa kryetareve te lidhjes dheSulltanit e cila kishte si qellim mbrojtjen einteresave te shqiptareve dhe perandorise osmane sepseSulltani i detyruar me lufte nga fuqite e medha teleshonte keto toka , nuk mund ti mbronte me ato neemer te perandorise ndaj edhe opsioni i nje autonomiedhe paralelisht rruajtja e integralitetit te tokaveishte nje taktike qe mund te perdorej nga sulltani dhedrejtuesit shqiptare te cilet ne kete menyre donteti detyronin fuqite e medha qe te hiqnin dore ngacopetimi i tokave shqiptare sepse ne kete menyre atanuk demtonin me osmanet por drejtperdrejt shqiptaret.Porta e larte ndihmonte fshehtas lidhjen me para dhearme dhe kerkoi ta bente lidhjen nje organizem politiki cili do te mbronte shqiptaret nga gllaberimisllavo-grek ne skenen nderkombetare dhe ate vendase.Per disa vite me rralle lidhja u ndihmua nga sulltanidhe vete perandoria ndihmoi fshehtas instalimin e sajne te gjitha trojet shqiptare. Por pas disa viteshegzistence lidhja u infiltrua nga disa agjente ngashqiperia e jugut qe i ndryshoi rrymen dhe drejtiminasaj duke e bere ate nje instrument antiosman dheantishqiptar e cila kishte si qellim nxitjen e njenacionalizmi te terbuar shqiptar qe do te conte nekryengritje te njepasnjeshme kunder perandorise. Ketokryengritje do te lehtesonin punet dhe planet eGreqise dhe sllaveve kunder osmaneve dhe paralelishtkunder shqiptareve duke marre parasysh faktin qeshqiptaret ishin pjese perberese e perandorise dhefroni european i perandorise. Lidhja u perhap edhe nejug te Shqiperise dhe kishte si qellim mbrojtjen etokave shqiptare nga invazionet ilegale greke dherruajtjen e integralitetit te trojeve shqiptare ne jugbrenda dhe nen mbrojtjen e perandorise osmane. Lidhjafavorizonte dhe perkrahte fort mbajtjen e autoritetitte Sulltanit ne trojet shqiptare si garanci kunderndarjes se trojeve tona(1). Ne 13 qershor 1878 nediten e hapjes se kongresit te Berlinit nje memorandumiu dergua nga Shkodra ne emer te Shqiptareve shefit tedelegacionit britanik Lord Beaconsfield ku nder tetjera i kerkonin edhe qe te rruhej parimi iintegralitetit te perandorise Osmane dhe te tokaveshqiptare brenda perandorise( 2). Por fuqite e medhaduke pare qe shqiptaret nen tezen e autonomise dhekerkimit te perfaqesimit te tyre nga ata vete dhe joSulltani kerkonin te fshihnin bashkepunimin e ngushtete lidhjes mes tyre dhe Portes se larte dhe ne 1880duke bere presion konstant diplomatik dhe ushtarak mbiSulltanin e detyruan ate qe te shperndaje lidhjen. Nejug te Shqiperise lidhja ishte gjithashtu shume aktivedhe zgjodhi Abdul Frasherin dhe Mehmet Vrionin (qeishin deputete ne parlamentin osman)(3) si perfaqesueste lidhjes dhe u ngarkuan me perfaqesimin einteresave shqiptare perpara qeverive te fuqive temedh. Me ane te nje memorandumi ata kerkonin ne emerte shqiptareve qe ne asnje menyre te mos i kaloheshinGreqise trojet e banuara nga shqiptaret, dhe seshqiptaret nuk donin te dilnin nga autoriteti isulltanit dhe ngulnin kembe qe tokat shqiptare tembeten nen tutelen osmane(4). Ne qershor 1880 Fuqite emedha morren letra dhe kerkesa memorandumesh ngagjithe Cameria dhe Shqiperia e jugut te cilat kerkoninmosaneksimin e trojeve shqiptare Greqise dhe vullnetine shqiptareve per te mbetur nen autoritetin eSulltanit(5) . Ne 1880 paria e muslimaneve te Janinespasi takuan konsullin britanik atje i kerkuan atij qevendi i tij te mos lejonte aneksimin e tokaveshqiptare Greqise dhe i deklaruan atij se ata jane dhedo te mbeten subjekte besnike te Sulltanit dhe do teluftojne perkrah tij kunder grekeve. Ndersa konsullishton se per ta kombesia shqiptare ishte baraz mesupremacine muslimane(6) . Abedin Dino pasha nje pronari madh tokash nga Preveza ishte bere urra lidhese mesportes se larte dhe lidhjes dhe ne 26 korrik 1880 menje leter derguar Fuqive te medha ai hodhi poshtepropozimet e Fuqive te medha te cilat i jepnin Greqisepjesen me te madhe te Camerise duke perfshire Prevezen, Janinen , Meçoven dhe shume qytete te tjera tebanuara nga shqiptaret. Porta e larte mbajti tenjejtin qendrim. Per Abedin Dino pashen ishte epaimagjinueshme te leshohej Janina e cila kishte qenegjithmone kryeqyteti i Shqiperise se jugut dhe zemra esaj. Greqia duke pare se porta e larte nuk po iperkrahte ata per zbatimin e vendimeve vendosi teperdori forcen dhe marrjen e territoreve qe ju dhaneasaj nga vendimi i fuqive te medha. Ndersa shqiptaretne krahun tjeter po pergatiteshin per te ndihmuarushtarakisht ushtrine osmane ne mbrojtjen e ketyreterritoreve( 7). Vazhdimi i krizes i beri greket tekuptojne se per,te arritur qellimet e tyre ne Epirduhen te krijonin marredhenie miqesore me shqiptaret dhe per kete gje ne 1881 filloi krijimin e njekoalicioni greko-shqiptar por ajo nuk i arritiqellimet sepse shqiptaret nuk donin thyerjen eperandorise osmane. Kishte shume interesa teperbashketa. Nje humbje e Turqise do te thoshte njepushtim i tokave shqiptare nga Greqia prandajshqiptaret vazhduan te ndihmojne ne mbajtjen dheruajtjen e administrates osmane ne trojet shqiptare.Kjo shpjegon pse shqiptaret ndoqen strategjine ebashkimit me osmanet gjate krizes se Rumelise ne 1885dhe gjate luftes me Greqine ne 1897 (8). Sulltani dhekreret e lidhjes duke bashkepunuar fshehtas mbronin jovetem interesat e tyre te perbashketa por edhe banoretmuslimane te ketyre zonave te cilet masakroheshin ngaushtrite greke duke marre parasysh faktin qe lidhjashqiptare drejtohej nga nje shumice derrmuesemuslimanesh dhe nje nga interesat e saj ishte edhembrojtja e islamit(9). Ne prill te 1897 bandat grekete Ethnike Hetaeria(10) sulmuan popullsite muslimanete Epirit dhe filluan vrasjet masive duke sulmuar edheushtrine osmane. Kjo organizate filloi te armatosi tekrishteret shqiptare dhe greke fshehtas dhe morri nentutelen e saj organizimin e kryengritjes duke marreparasysh faktin se ajo kontrollonte fuqishem edhepolitiken e brendshme greke. Shqiptaret muslimane qeishin shumice edhe kesaj rralle ndihmuan ushtrineosmane kunder armikut te perbashket.Sulltani gjatekesaj lufte u deklaroi shqiptareve se ne kete lufteluftohej per dy objektive te fuqishme qe jane :mbrojtja e islamit dhe e territoreve shqiptare(11) .Thimi Mitko shkruan ne ato vite : Shqiperia eshte meTurqine dhe kunder grekeve dhe vetem nje pjese e tekrishtereve e kane zemren e tyre me Greqine(12).Bashkepunimi Shqiptaro-Turk e beri Greqine qe teleshonte keto territore duke e bere ate te largohet mebisht nder shale. Greqia po ndergjegjesohej gjithmonee me shume se duhej te bente gjithcka per ti bereshqiptaret ne anen e saj sepse persa shqiptaret iishin besnike Sulltanit ajo sdo te arrinte kurre terealizonte qellimet e saj. Por joshja e shqiptarevemuslimane ishte nje detyre mese e veshtire per ta kurmarrim parasysh faktin qe permend Dora D’Istria kurajo thote : "Për fat të keq, asnjë pjesë e Shqipërisënuk ka vuajtur aq sa Çamëria nga fanatizmi myslimandhe ky është një konstatim mëse i drejtë, i cili herëpas here në momente kritike ka nxjerrë krye dhe ështëbërë pengesë serioze në progres, siç ishte rasti nëmbrojtjen e alfabetit latin e shkollës shqipe". Kjodeshmi tregon se çamet ishin muslimane te zellshem dhee donin shume islamin ndaj ata s’mund te bashkepunoninme armiqte e islamit dhe te Shqiperise ndaj ubashkuan me Turqit kunder Grekeve. Por gjithashtuçamet nuk e kishin harruar pjesemarrjen e disakapedaneve çame ne revolucionin grek te 1821 kunderosmaneve si Jaho Demi nga Filati dhe Sali Cami ngarrethinat e Gumenices dhe tradhetine qe greket i beneatyre. Kollokotroni i bindi disa lidera çame qe tebashkoheshin ne ate kohe me forcat greke ndaj per keteata u ftuan ne Peloponez qe te firmosnin nje aleancete fshehte shqiptaro-greke. Delegacioni shqiptardrejtohej nga Tahir Abazi dhe 1500 trupat shqiptaremuslimane qe duhet ti bashkoheshin grekevedrejtoheshin nga Prronjo dhe Capari. Gjate rrugesTahir Abazi, i revoltuar nga djegia e fshatrave,prishja e xhamive dhe e teqeve, si dhe i keqtrajtimevetë myslimanëve shqiptare, hoqi dorë nga vazhdimi iudhëtimit drejt Peloponezit dhe u kthye në Artë. Atyai u bëri të njohur bejlerëve çamë dhe drejtuesve tëtjerë shqiptarë të Shqipërisë së Poshtme, veprimet edhunshme që kishin ndërmarrë kryengritësit grekë ndajfamiljeve myslimane dhe institucioneve të kultevefetare myslimane. Ky lajm i kobshëm, mjaftoi që krerëtshqiptarë të hiqnin menjëherë dorë nga aleanca mekryengritjen greke e të bashkoheshin me Hrushit Pashënqe ishte asokohe komandanti i ushtrise osmane,(K.Biri, "Arvanites oi dories tou neotorou elenizmou",Athinë, 1961., f.346). Keto ishin pra dy nga arsyet e ndryshme qe çametkishin per te mos ti zene me bese grekeve qe urreninislamin dhe e luftonin ate.Greket e kishin mese teveshtire qe te ribindnin çamet muslimane qe tebashkoheshin me ta ndaj atyre i duhej nje urre e fortelidhese qe do ti afronte çamet me ta ashtu sic e beriKollokotroni gati 70 vjet me pare me bejleret çame.Per kete njerezit me te pershtatshem ishin arvanitasit, ndaj Greqia ne 1899 krijoi nje organizateshqiptaro-greke qe do te quhej « Bashkimi Shqiptar iAthines » e cila perbehej nga arvanitas dhe suliotedhe kishte si qellim thirrjen e shqiptareve perbashkim me Greqine dhe vellazerimin shqiptaro-grekduke dhene si shembull mburres dhe konkret shkrirjen earvanitasve mes grekeve gje e cila nenkuptonte njebashkim te popujve duke u bazuar te idete seshqiptaret dhe greket jane vellezer gjaku, kane pasurte njejten fe ne te kaluaren dhe kane nje gjuhe telashte te njejte dhe nje gjuhe shume te perafert. Kjoorganizate ngulte kembe se megjithe diferencat fetareqe osmanet i kishin imponuar shqiptareve ata ishinpasardhesit e Bizantineve dhe duhet te ishin krenarper kete dhe duhet te ribashkoheshin pa dallim fejedhe te harrojne se kush eshte musliman dhe kush kaurpor te bashkohen ne nje patriotizem shqiptar dhe te bashkepunojne me Greqine kunder osmaneve. Fraza moto ekesaj organizate ishte : « Greqia pa Shqiperine eshtegjysem dhe Shqiperia pa Greqine eshte gjysem. ». Neato vite me qindra artikuj dhe libra u botuan anembaneGreqise dhe u shperndane ne gjithe Epirin. Ketoartikuj inkurajonin dhe mburrnin duetin Shqiptaro-Grekduke i shtytur shqiptaret te bashkohen me Greqinekunder osmaneve. Ata libra te dehnin me shkrimet qepermbanin urrejtje dhe nxitje urrejtjeje kunderosmaneve duke i premtuar shqiptareve se bashkimi meGreqine do ti sillte atyre krenarine Bizantine dhe dote kishin nje mbreteri te forte Shqiptaro-Greke qe doti bente balle jo vetem osmaneve, por edheAustriakeve, Serbeve , Bullgareve , dhe Maqedoneve.Megjithese punen e palodhshme te arvaniteve te ciletkorruptuan edhe disa bejlere çame , greket nuk arritenta mashtrojne popullin musliman çam ,i cili nuk dontebashkim me Greqine por autonomi brenda perandoriseosmane dhe nen mbikqyrjen e Sulltanit. Çamet tenervozuar nga nderhyrjet greke dhe politikat e tyre tecilat ne siperfaqe ndermjet arvaniteve kerkoninbashkim dhe vellazeri, por qe ne te vertete kishinqellime te erreta antishqiptare ne 1906 krijuanguerrilian shqiptare antigreke e cila filloi aksionetkunder bandave kriminale greko-arvanite te cilet beninmasakra naten neper fshatrat muslimane , dhegjithashtu kunder propagandes se organizates sedrejtuar nga arvanitet e Athines qe quhej BashkimiShqiptar i Athines. Shume figura arvanite te rene nerevolucionin grek dhe shume arvanite qe kishin berekarriere permes grekeve u paraqiten nga BashkimiShqiptar si nderi dhe krenaria e kombit duke i shtyremuslimanet qe ti konsiderojne ata si burra te medhenjte kombit dhe si trashegimi kulturore. Kjo nenkuptonteqe duke ndjekur rrugen e njerezve te medhenj te kombitqe ishin arvanitet duhej ndjekur shembulli i tyre, prabashkimi me Greqine dhe shkrirja e dy popujve ne njete vetem. Por guerrilia shqiptare duke punuarintensivisht i shkaterroi qarqet greko-arvanite teasokohe dhe i dha nje sinjal te forte Greqise duke ibere asaj te ditur se ata vella kishin Sulltanin.Greket te tronditur nga kjo e kuptuan se teza arvanitenuk po funksiononte me muslimanet ndaj duhej afruar sesben fshehtas nje lider i forte dhe me influence ndershqiptare dhe per kete vendosi te afroje IsmailQemalin. Ai ishte njeriu perfekt dhe kishte shumeinfluence ne rajon, ishte diplomat ne administratenosmane dhe ishte musliman. Ky njeri do te ishte çelesii zbutjes dhe afrimit te shqiptareve. Ismaili i cilikishte lindur ne Vlore ne 1844 ishte nje ngazedhenesit me te medhenj te ceshtjes shqiptare. Aikishte lindur ne nje familje te madhe dhe meinfluence ne Vlore dhe ne Shqiperine e jugut dhekishte kulture greke sepse kishte mbaruar gjimnazingrek Zosimea ne Janine. Ai kishte lidhje ne ngushta meMithat Frasherin . Ai e vizitoi shume here Athinen dheu be nje mbrojtes i bashkimit Shqiptaro-Grek. Negazeten e tij « Selamet » (Shpetimi) e cila shtypej neshqip, greqisht dhe turqisht ai shkruan se ishte shumei shqetesuar per te mbrojtur interesat e shqiptareveqe ishin sipas tij identike me ato greke(13). Aishkruante se kishte nje simpati te dyanshmeshqiptaro-greke dhe se opinioni i perbashketshqiptaro-grek do te ishte nje grusht i perbashketkunder sllaveve dhe te gjitha tendencave qe vinin nerrezik dy popujt. Duke u nisur nga kjo ai firmosi ne22 janar te 1907 nje marreveshje te fshehte mekryeministrin grek George Theotokis e cila eshteshkruar dhe firmosur nga vete Ismail Qemali dhegjithashtu nga kryeministri grek George Theotokis.Marreveshja ishte e meposhtmja : « Linja kufitare nderrmjet Shqiperise gjeografike ,Epirit dhe Maqedonise greke duhet te ishte nenkuptuarsi nje linje qe fillonte nga Manastiri dhe shkontedrejt detit deri ne veri te Korfuzit (i cili i lihejgjithashtu Greqise). Linja kufitare do te vizatohej nenje menyre te tille qe te ndahej nga kufij natyrore(malet Acrocerauniane) korrespondonin me aspirimetnatural te te dyja paleve, duke marre parasysh se mekete aneksim ndaj Greqise te tokave shqiptare fshatratkufitare dhe distriktet ndaheshin sipas gjuhes dhendjenjave nacionale apo kombetare. Keshtu te gjithafshatrat qe flisnin shqip dhe qe donin bashkimin meShqiperine i kalonin Shqiperise dhe fshatrat kufitareqe flisnin greqisht ose qe donin bashkimin me Greqinei kalonin Greqise dhe si shperblim Greqia angazhohejte ndihmonte ceshtjen shqiptare ne veri te Shqiperisekunder sllaveve dhe krijimin e nje shteti te pavarurshqiptar. »(14) ( Kjo linje kufitare korrespondon paka shume me kufirin shqiptaro-grek te sotem duke lenejashte trojeve shqiptare gjithe çamerine dhe trojetshqiptare ne lindje te Shqiperise jashte kufiritshqiptar)Greqia e dinte permes sherbimeve te saj sekrete seQemali shume shpejt do te behej kryetari i shtetit tepare shqiptar ndaj edhe beri gjithcka per te mbrojturmanovrat e tij duke e zbatuar perpikmerishtmarreveshjen e 1907 dhe duke punuar aktivisht peraplikimin e saj. Gjithashtu ajo ndihmoi Ismail Qemalinekonomikisht qe ky te mbronte alfabetin shqiptar meshkronja greke dhe vellazerine shqiptaro-greke. Greqiau angazhua duke bere te pamunduren per ti lehtesuarQemalit skalaten e tij drejt pushtetit dhe duke endihmuar ate qe te arrinte kontakte diplomatike meFuqite e medha. Por si mund te ishte Greqia e sigurtse Qemali do ti zbatonte marreveshjet e perbashketa ?Greqise i duhej nje njeri i forte i cili do tekontrollonte edhe ndjenjat e Qemalit dhe boten e tijte brendshme ne menyre qe te realizoheshin planetgreke. Ne qershor te viti 1900 ambasadori i Frances neAthine raporton se mbreti , ministria e marines, dheBashkimi shqiptar i Athines qe ishte filial iorganizates nacionaliste O ELLENISMOS (HELENIZMI) idhane Ismail Qemalit nje arvanite per nuse dukesimbolizuar bashkimin e dy popujve shqiptaro-grek. (15)Ky person çeles qe ishte nusja e tij sherbente edhe siagjent i Greqise duke luajtur rolin e keshilltarit teQemali dhe duke e nxitur ate qe te punoje aktivishtper bashkimin dhe afrimin e dy popujve. Ne kete menyreduke kontrolluar edhe ndjenjat e Qemalit Greqiakontrollonte nga brenda gjithe politiken shqiptare dhefatin e shqiptareve. Ky eshte roli qe Arvanitet luanne aneksimin e CAMERISE ndaj Greqise dhe zbatimin easpiracioneve greke. Nje nga arvanitet me te shquareshte gjenerali i ushtrise greke Napolon Zerva i cilime trupat e tij kreu gjenocidin e famshem te 1944ndaj çameve. Ai ishte suliot dhe pasardhes i fisitZerva te Sulit te cilet i gjejme edhe 150 vjet me parene lufte kunder luanit te Janines Ali Pasha.
ABEDIN RAKIPIBRUXELLES
(1) Ibid f. 130.
(2) Basil Kondis Greece and Albania 1908-1914 f. 23.
(3) Stavro Skendi National awakening f. 73.
(4) A.P. Greece nr 1 (1879) f. 201-203
(5) Basil Kondis Greece and Albania 1908-1914 f. 24.
(6) Turkiye arsivleri Vol. 81 (1880) f. 164.
(7) Stavro Skendi National awakening f. 78.
(8) Basil Kondis Greece and Albania 1908-1914 f. 24.
(9) Olsi Jazexhi Mbi identitetin islamik te lidhjesse Prizrenit
(10) Ethnike Hetaeria ishte nje organizate e fshehtegreke qe operonte ne perandorine osmane duke shtyreortodokset dhe greket qe te rruanin identitetin e tyredhe i pergatiste ata per nje kryengritje te forteantimuslimane ne momentin e duhur.
(11) Historia e Shqiperise f. 240
(12) Ibid.
(13) Basil Kondis Greece and Albania 1908-1914 f. 33
(14) Arkivat e Ministrise se jashtme Greke dosja 1anr. 4 22 janar 1907
(15) Nathalie Clayer : Aux origines du nationalisme albanais
